Terwijl het nieuws wordt gedomineerd door de Corona-pandemie, is op 30 maart de wet tot verlenging van de interventie in Statia, samen met het advies van de Raad van State, naar het parlement gestuurd. In september vorig jaar presenteerde minister Raymond Knops tijdens een gemeenteraadsvergadering – toen nog staatssecretaris – zijn vier-stappenplan voor Statia om terug te keren naar volledige lokale democratie, wat nu tot uiting komt in het wetsvoorstel.
Kortom, het wetsontwerp zal, wanneer het wet wordt, het voor ons volk mogelijk maken om, waarschijnlijk in oktober, een eilandsraad te kiezen als eerste van een vier-stappenplan. Deze eilandsraad krijgt een zeer beperkte bevoegdheid. Het meeste gezag blijft bij de regeringscommissaris. Die mag zelfs besluiten nemen alsof hij de eilandsraad is.
Niet één keer, maar twee keer vraagt de Raad van State zich af of er politieke partijen zijn die willen deelnemen aan deze verkiezingen. Een zorg die reëel is, maar die de inmiddels minister Knops niet eens overweegt. Ik zou willen weten of de wetgevers die worden gevraagd om deze wet voor Statia goed te keuren, bereid zouden zijn om zelf onder deze voorwaarden zich verkiesbaar te stellen.
De minister heeft de regeringscommissaris geraadpleegd, de inmiddels vertrokken heer Mike Franco. Hij raadpleegde de adviesraad. Deze obscure raad die nooit officieel is opgericht, nooit goed heeft gefunctioneerd, vergadert in het geheim en geen van zijn leden vertegenwoordigt een deel of sector van onze samenleving.
Potentiële politici
Als we de toelichting bij het wetsontwerp aandachtig lezen, kan worden geconcludeerd dat volgens de heer Knops er geen politieke partijen meer bestaan op Statia. Hoewel naar mijn bescheiden mening die politieke partijen degenen zijn die hun kandidaten voor de komende verkiezingen postuleren, is geen van hen in de consultatie betrokken. Zij (eigenlijk slechts één partij) waren onderdeel van het probleem, maar worden niet gezien als onderdeel van de oplossing. Het lijkt te worden vergeten dat sommige van deze zelfde politieke partijen, vooral de Democratische Partij, vaak hebben gewaarschuwd voor de verslechterende situatie op Statia. Hun waarschuwingen werden in de wind geslagen.
In de toelichting wordt alleen melding gemaakt van potentiële politici. Het negeren van het bestaan van politieke partijen beschouw ik als lid van de Democratische Partij als een vorm van minachting. Onze partij maakt sinds 1949 deel uit van het eilandbestuur. Hoe denkt de minister dat we na de verkiezingen onder deze voorwaarden een gezonde dialoog kunnen aangaan?
Het beste
De beslissing voor dit wetsvoorstel is over onze hoofden genomen. Den Haag weet wat voor ons het beste is. Deze aanpak lijkt ook een poging om het politieke landschap op ons eiland te beïnvloeden. Dit kan ook worden geconcludeerd uit de herhaalde vermelding dat vermeden moet worden dat een situatie als voor de interventie zich opnieuw zal voordoen.
Het feit dat, in strijd met de kieswet, bestaande partijen met zetels in de laatste eilandsraad zich moeten registreren alsof ze een nieuwe partij zijn voor deze komende verkiezingen, bewijst ook dit punt. De Democratische Partij nam deel aan de verkiezingen van het kiescollege in 2018 voor de Eerste Kamer en hoefde zich niet als nieuwe partij te registreren. Dus waarom wordt in dit geval afgeweken van de kieswet?
Bij de kiezers
Ik deel de mening van de minister dat het voorkomen van de situatie van voor de ingreep niet wenselijk is. De verantwoordelijkheid om dit te voorkomen ligt echter bij de kiezers en niet bij de regering in Den Haag. Het beïnvloeden of ingrijpen van Den Haag in onze lokale politiek is een inbreuk op onze democratie en mag niet worden getolereerd.
Dezelfde instellingen, zoals CFT en de Rijksvertegenwoordiger, die de minister in zijn vier-stappenplan wil herintroduceren, hebben keer op keer gefaald. Ja, de vorige coalitieregering is op een dwaalspoor geraakt, maar het door de wetten WolBES en FinBES ingebouwde toezicht is jammerlijk mislukt.
Deze instellingen zijn dan ook medeverantwoordelijk voor de situatie waarin we ons bevinden. Het feit dat de Rijksvertegenwoordiger het recht heeft om deel te nemen aan elke vergadering van de eilandsraad en bestuurscollege toont een hoog niveau van betutteling en wantrouwen jegens de politieke partijen van Statia en toekomstige gekozen lokale vertegenwoordigers. Deze bevoegdheid wordt aan de Rijksvertegenwoordiger gegeven terwijl er stappen worden ondernomen om deze functie af te bouwen en uiteindelijk af te schaffen.
Plasterk
Ook de voormalige minister van Koninkrijksrelaties, de heer Plasterk is schuldig. Alle signalen waren er, maar hij weigerde er iets mee te doen en liet het escaleren tot het zover was dat een interventie zoals we nu meenaken, onvermijdelijk was. Ik lees niets in de toelichting op de maatregelen die zullen worden genomen om te voorkomen dat deze fouten opnieuw optreden. Een punt dat ik deel met de Raad van State.
In hun rapport wees de commissie van wijzen er ook op dat niet alleen Statia de schuld had toen de zaken escaleerden. Door de nationale overheid genomen besluiten en wetten hebben de armoede vergroot en tweecijferige inflatie veroorzaakt. Het duurde tien jaar om te komen met een verre van perfect sociaal minimum. Regeringen moeten hun zaken regelen met een structureel tekort aan middelen.
Op het eiland is een spervuur van wetten uitgestrooid, terwijl terughoudendheid is beloofd. Voordat wetten zouden worden geïmplementeerd, moest er een dialoog plaatsvinden. De AOV-leeftijd is in recordtijd verhoogd van 60 naar 65 jaar zonder publieke dialoog (in tegenstelling tot het Europese deel van Nederland). De wetten voor abortus, euthanasie en homohuwelijk zijn direct aangenomen zonder enig openbaar debat (in tegenstelling tot het Europese deel van Nederland).
Serieuzer
De arrogante manier waarop sommige ambtenaren met ons omgaan. Eilandbewoners voelen zich behandeld als tweederangsburgers. Dit alles creëert een broedplaats voor onrust en ontevredenheid en politieke partijen en politici die op de oproep reageren. Als Den Haag deze zaken serieuzer neemt, wordt de kans dat het weer mis gaat op Statia enorm verkleind.
De gekozen eilandsraad zal volgens de plannen zonder de steun van de griffie aan de slag gaan, waardoor ze vanaf het begin in een achterstandspositie komen. Een selectieprocedure voor een griffier zal hoogstwaarschijnlijk maanden in beslag nemen waardoor de raadsleden zonder de steun waar moeten werken waar ze recht op hebben.
Zonder juridische en administratieve ondersteuning kan een eilandsraad niet naar behoren functioneren. Volgens de minister moeten de raadsleden ook een opleiding volgen om weer verantwoordelijkheid te krijgen over hun eigen griffie en de ambtelijke organisatie.
Zonder de noodzaak van een bepaald kennisniveau voor gekozen functionarissen in twijfel te trekken, vraag ik me af in welk democratisch systeem de regering kan eisen dat gekozen functionarissen een opleiding volgen voordat zij hun verantwoordelijkheden kunnen opnemen.
Ook vraag ik me af waar in Nederland dit ooit is gebeurd en zou een regering met een heldere geest dit eisen? Of gelden er mogelijk andere criteria voor Statiaanse volksvertegenwoordigers? Door deze wet aan te nemen, is dit zeker het geval.
Vaardigheden
Ik juich toe dat het ministerie faciliteiten biedt om de vaardigheden van gekozen functionarissen te verbeteren, maar dit kan nooit een vereiste zijn. De verantwoordelijkheid voor de voorbereiding van toekomstige eiland- en bestuursleden ligt bij de individuen zelf en hun politieke partijen. Een verantwoordelijkheid trouwens, die de DP zeer serieus neemt.
In de toelichting staat dat de maatregelen noodzakelijk en proportioneel moeten zijn. Ons eiland gedurende ten minste vier extra jaren onder het gezag van een regeringscommissaris houden en ons een volledig lokaal democratisch bestuur onthouden, is niet nodig en verre van proportioneel.
Er zijn andere manieren en middelen die veel minder ingrijpend zijn. Ik las ook dat de lokale democratie zo snel mogelijk moet worden hersteld. Een periode van zes jaar onder het gezag van een regeringscommissaris in mijn boek, komt niet in aanmerking voor de categorie ‘zo snel mogelijk’.
Middelen
De groffe verwaarlozing van taken en het negeren van de wet door onze lokale overheid vond plaats tussen 2015 en 2017. Dat betekent niet dat in de jaren ervoor en zelfs na 10-10-10 alles zo soepel verliep als zou moeten. De goedwillende opeenvolgende eilandsbesturen hadden te kampen met onvoldoende middelen om haar taken uit te voeren en als gevolg waarvan werkten met minder gekwalificeerd personeel. En toch werden alle rapporten die wezen op dit gebrek aan financiële middelen, en niet alleen voor Statia maar ook voor Saba en Bonaire, ook door deze minister terzijde geschoven.
In de toelichting valt te lezen dat pas na de interventie blijkt dat het voor het ministerie duidelijk is geworden dat het volgens de toelichting vaak erg moeilijk is om projecten uit te voeren vanwege de kleinschaligheid van het eiland en het gebrek aan kennis, personeel, materialen en middelen. De opeenvolgende besturen van Statia, na de regering, stond decennialang voor dit dilemma en werd gedwongen door te vechten. Wanneer dit een grove taakverwaarlozing wordt genoemd, moet ook de nationale overheid haar verantwoordelijkheid nemen.
Dat brengt mij bij de redenen voor de vertraging en dat het bestuur van de regeringscommissaris na twee jaar nog steeds niet de gewenste resultaten heeft opgeleverd. Ik zou eerst een vergelijking willen maken.
DP
De Democratische Partij zat een korte periode van anderhalf jaar in het bestuurscollege in 2012-2013. We werden geconfronteerd met financiële chaos en voorafgaand financieel toezicht. Binnen minder dan tien maanden maakte ons bestuur drie jaarrekeningen af en was op weg naar het keurmerk van de accountant voor 2014. We hebben van een begrotingstekort een begrotingsoverschot gemaakt. We hebben een volledige reorganisatie van het ambtelijk apparaat uitgevoerd (die als basis is gebruikt voor de recente reorganisatie) zonder enige steun van Den Haag. De daaropvolgende zes maanden hebben we drie wegen aangelegd.
Na twee jaar en de benoeming van een regeringscommissaris, een adjunct-regeringscommissaris, de ondersteuning van een batterij aan Nederlandse ambtenaren, dure hooggeplaatste consultants, Nederlandse bouwbedrijven en voldoende beschikbare middelen, waarvan onze lokale overheid alleen maar van kon dromen, is het werk nog steeds niet af. Er moet nog veel gebeuren.
Mis
Waar ging het mis? Het begon met de benoeming van een mislukte Nederlandse topambtenaar op hoog niveau, die een trackrecord van mislukkingen in Nederland achterliet. Uiteraard creëerde ze ook in Statia chaos. Ik moet meneer Franco de eer geven dat hij de dame uiteindelijk haar marsorders heeft gegeven. Verder stel ik vraagtekens bij het niveau van de ambtenaren die in Statia werden geparachuteerd.
Slechts twee voorbeelden. Na twee jaar de afdeling financiën te hebben ondersteund, is de financiële huishouding nog steeds niet op orde. Nog steeds zijn drie of vier jaarrekeningen niet afgerond. Het Nederlandse ondersteunend personeel is eenvoudigweg naar huis gestuurd en vervangen.
De afgelopen twee jaar hadden we een ambtenaar van het ministerie van IenW die toezicht hield op de infrastructurele projecten. Wat is er gebeurd met het autowrakproject? Sommige wrakken zijn van het eiland verscheept, hoewel het niet duidelijk is waar ze zijn verdwenen. De meeste liggen echter nog steeds verspreid over het hele eiland. Na twee jaar, zelfs met de hulp van een groot internationaal bedrijf als Haskoning, werd er geen weg aangelegd. Deze ambtenaar verdween met stille trom.
Vervangen
Eerder dit jaar werden zowel de regeringscommissaris als zijn rechterhand vervangen. De reden werd niet bekend gemaakt. Is het een goede zet om het management midden in zo’n belangrijk project te veranderen? Van de heer Franco was algemeen bekend dat hij zich niet langer dan twee jaar wilde verbinden.
Maar wat is er met meneer Stegers gebeurd? Hij wilde blijven. Hij streefde zelfs naar de nummer één positie. Waarom moest hij ook gaan? Ik denk dat het antwoord is dat de minister niet tevreden was met de voortgang. En als dat het geval is, dan heeft de noodzaak van nog eens vier jaar niets meer te maken met een grove verwaarlozing van taken in het verleden, maar is dit volledig de schuld van het gebrek aan resultaat van de regeringscommissaris met al zijn steun uit Den Haag.
Conclusie
Mijn conclusie is dat deze wet niet door het parlement mag worden aangenomen. Ik kan moeilijk geloven dat een parlementslid zichzelf kandidaat zou willen stellen voor een verkiezing onder de voorwaarden van deze wet, waarin men niet het budgetrecht heeft en geen gedeputeerden kan benoemen om het verkiezingsprogramma van de partij uit te voeren.
Ik ga akkoord met een overgangsperiode. Deze overgangsperiode zou moeten zijn met een naar volledig bevoegde gekozen eilandsraad en bestuurscollege, functionerend volgens de WolBES en de FinBES. Er kunnen voldoende garanties worden ingebouwd om de voortgang te waarborgen en de kans dat de situatie van voor 2018 zich zal herhalen zoveel mogelijk te beperken. Dit kan worden bereikt door de gezaghebber simpelweg speciale bevoegdheden te geven om in te grijpen wanneer dat nodig is en door voldoende technische ondersteuning te bieden.